Penn Dövlət Universitetinin Sağlamlıq və İnsan İnkişafı Kollecinin alimləri tərəfindən aparılan yeni tədqiqat göstərir ki, 2024-cü ildə Birləşmiş Ştatlarda 50 milyondan artıq insanın yaşadığı ərazilərdə havanın keyfiyyəti ilə bağlı aktiv monitorinq infrastrukturu mövcud deyil. Bu nəticələr hava çirkliliyi ilə bağlı risklərin aşkarlanması və sağlamlıq problemlərinin qarşısının alınmasında mühüm rol oynayan monitorinq stansiyalarının ABŞ ərazisində qeyri-bərabər paylandığını ortaya qoyur.
AZƏRTAC “Phys.Org” saytına istinadla xəbər verir ki, araşdırma “Proceedings of the National Academy of Sciences” jurnalında dərc olunub.
Tədqiqat qrupu Ətraf Mühitin Mühafizəsi Agentliyinin (EPA) AirData məlumat bazasından istifadə edərək, ABŞ üzrə hava keyfiyyəti monitorinqi ilə təmin olunmayan əraziləri müəyyənləşdirib. Məlum olub ki, ölkədəki əyalətlərin 58 faizini əhatə edən 1,848 mahalda heç bir hava keyfiyyəti monitorinq stansiyası fəaliyyət göstərmir.
Tədqiqatın aparıcı müəllifi, Penn Dövlət Universitetində insan inkişafı və ailə tədqiqatları üzrə dosent Nelson Roque bildirib ki, hava keyfiyyətinə dair ölçmələr ictimai sağlamlıq üçün həyati əhəmiyyət daşıyır, çünki bu məlumatlar əhalinin çirklənməyə məruz qalma səviyyəsini qiymətləndirməyə imkan verir. “Əgər bir bölgədə meşə yanğını baş verərsə və orada hava monitorinqi aparılmırsa, insanlar havanın təhlükəsiz olub-olmadığını necə müəyyən edə bilərlər?” – deyə N.Roque sual edir.
Tədqiqatçılar EPA-nın məlumatlarını ABŞ Siyahıyaalma Bürosunun Amerika İcması Sorğusu ilə əlaqələndirərək hava monitorinqi olmayan ərazilərdə yaşayan əhalinin demoqrafik və sosial-iqtisadi xüsusiyyətlərini araşdırıblar. Nəticələr göstərir ki, bu ərazilər əsasən kənd bölgələridir və bu bölgələrdə yoxsulluq səviyyəsi daha yüksək, orta məktəbi bitirmə faizi isə daha aşağıdır. Həmçinin bu ərazilərdə İspan və Qara irqli sakinlərin nisbətinin daha yüksək olduğu müəyyən edilib.
Tədqiqatın həmmüəllifi, insan inkişafı və demoqrafiya üzrə dosent Aleksis Santos qeyd edir ki, hava çirkliliyi ilə əlaqəli xəstəliklər – o cümlədən xərçəng, ürək-damar, tənəffüs və immun sistemi pozğunluqları – həm birbaşa, həm də dolayı yolla milyonlarla insanın sağlamlığına təsir edir. Monitorinq məlumatlarının olmaması bu risklərin ölçülə bilməməsi və uyğun tədbirlərin görülməməsi ilə nəticələnir. Hazırda ölkə üzrə təxminən 4,821 aktiv hava monitorinqi stansiyası mövcuddur, lakin bu say zamanla dəyişir və bəzi stansiyalar artıq istifadə üçün yararsız vəziyyətdədir. 1957-ci ildən bəri mövcud olan sistem çərçivəsində ümumilikdə 20,815 stansiya qeydə alınıb. A.Santos vurğulayıb ki, kənd bölgələrində səhiyyə, təhsil və digər sahələrdə olduğu kimi hava monitorinqi sahəsində də infrastruktur geridə qalır. Bu isə həmin bölgələrdə yaşayan əhalini meşə yanğınları, kənd təsərrüfatı fəaliyyətləri və sənaye çirkliliyi kimi faktorlar qarşısında daha həssas vəziyyətə salır.
Penn Ştatın Sağlam Qocalma Mərkəzində çalışan insan tədqiqatı texnoloqu Hailey Andrevs da bu mühüm araşdırmaya öz töhfəsini verib. Tədqiqatın müəllifləri yekun olaraq bildirirlər ki, ABŞ-da hava keyfiyyətinin etibarlı monitorinqi üçün infrastrukturun müasirləşdirilməsi və genişləndirilməsi, xüsusilə də kənd və aztəminatlı bölgələrdə, ictimai sağlamlığın qorunması baxımından strateji əhəmiyyət daşıyır.
