ABŞ Prezidenti Donald Trampın tarif siyasəti artıq neçə gündür geniş müzakirə mövzusuna çevrilib. Bu da ondan irəli gəlir ki, ABŞ dövlət başçısının tarif üzrə Çin başda olmaqla, Avropa İttifaqı (Aİ), Kanada, Meksika və bir neçə bu kimi ölkələrlə “davaya girəcəyi” güman edilirdisə, aprelin 2-dən 3-ə keçən gecə yeni tarif tətbiqi və ya artırılması haqqında qərar əksinə, dünyada mövcud olan 200 ölkədən nə az, nə çox 183-nə qarşı qəbul edildi.
Ancaq burada bir sıra nüanslar var. Əvvəla, D.Tramp Ağ Evdə fəaliyyətə başladığı hələ ilk ərəfələrdə yazmışdım ki, yeni rüsum tətbiqi və sair heç də asan məsələ deyil. Hələ o cəhətə toxunmadığımı qeyd etmişdim ki, qarşı tərəfə aid ölkələr əgər heç bir cavab tədbirinə əl atmasalar belə, Trampın bu siyasəti ABŞ üçün hansı fəsadlar yarada bilər.
Çünki istənilən yeni rüsum tətbiqi və artımı qərarı avtomatik, inflyasiya deməkdir. Bu isə iqtisadi artımı buxovlayır. Məsələn, ABŞ iqtisadiyyatı keçən il 2.8 % artım nümayiş etdiribsə, bahalı import bunu cari ilin sonuna azı 1.5%-ə, növbəti ildə isə ən yaxşı halda 2.1%-ə endirə bilər.
İkincisi, iqtisadiyyatın öz qanunları var və Prezident D.Tramp özü iş adamı olduğundan bu qanunları yaxşı bilir. D.Tramp da çox gözəl başa düşür ki, istənilən istiqamətdə və sahədə rüsum artımı qiymət yüksəlişinə gətirib çıxarır, nəticədə inflyasiya baş verir. Ümumiyyətlə, qarşılıqlı alış-veriş və ticarət əlaqələrində üstün mövqeyə sahib olmaq üçün idxalı məhdudlaşdırmaq yox, ixracı stimullaşdırmaq lazımdır.
Məsələ isə bundadır ki, ABŞ, demək olar ki, əksər ticarət tərəfdaşları ilə alış-verişdə xeyirdən çox zərər əldə edir. Yəni bütün əsas tərəfdaş ölkələrlə ticarətdə mənfi saldoya, başqa sözlə desəm, kəsirə sahibdir. Məsələn, konkret olaraq Aİ ilə bu rəqəm 350 milyard dollar təşkil edir.
“Onlar bizim avtomobilləri qəbul etmirlər, bizim kənd təsərrüfatı məhsullarını qəbul etmirlər. Onlar, demək olar ki, heç nəyimizi qəbul etmirlər, biz isə onların hər şeyini qəbul edirik – milyonlarla avtomobildən tutmuş külli miqdarda ərzaq və kənd təsərrüfatı məhsullarına kimi”, – deyə Tramp Avropa Birliyi ilə mövcud ticarət əlaqələrinə dair şikayət etmişdi.
Odur ki, əsas dava əslində, Çin başda olmaqla, Aİ, Kanada, Meksika və bir neçə bu kimi ölkələrlədir. Yeni tariflərin tətbiqi və artırılması barədə qərarın dünyada mövcud 200 ölkədən 183-nə qarşı qəbulu isə sadəcə olaraq, gözdən pərdə asmaq üçündür. Hansı ki, bunun necə deyərlər, güdazına gedənlərdən biri də ölkəmizdir.
Bir sözlə, ABŞ Prezidenti D.Trampın tarif siyasəti əslində, başadüşüləndir. O baxımdan ki, bununla Amerika iqtisadiyyatı və bazarını mühafizə etməyə cəhd göstərilir. Yəni məqsəd odur ki, büdcəyə gəlirlər artsın və dolayısı ilə yerli istehsal genişlənsin.
Ümumiyyətlə, dünya ölkələrinin, yəni ixracatçı ölkələrin ABŞ bazarından və iqtisadiyyatından “havayı yararlanmasının” qarşısı alınsın. “Havayı yararlanma” ifadəsini o mənada işlətdim ki, ABŞ bir çox inkişaf etmiş və etməkdə olan ölkələr, bütövlükdə dünya iqtisadiyyatı üçün böyük, mühüm bir bazardır.
Çin, Aİ və bir sıra aparıcı ölkələrin nəhəng istehsalçı şirkətlərinin, hətta ayrıca qolları bu bazar üçün işləyir. Məsələn, Yaponiyanın avtomobil istehsalı üzrə nəhəng şirkətlərini götürək. “Nissan” şirkətinin “İnfiniti” seqmenti ABŞ bazarı üçündür, “Toyota” şirkətinin “Lexus”, “Honda”nın “Acura” və sair də həmçinin. Eləcə də Avropa ölkələrinin bir sıra məşhur brendləri də…
Sözün qısası, ABŞ iqtisadiyyatı dünya iqtisadiyyatı üçün barometrdir.
Ancaq D.Tramp istəyinə nail olacaqmı və yaxud ola bilərmi?!
Xeyr!.. Odur ki, ABŞ dövlət başçısının sözügedən tarif siyasətində bir sıra istiqamətlərdə yaxın müddətdə olmasa da, hər halda geri çəkiləcəyi qaçılmaz görünür. Amerika bazarına giriş məhdudlaşdırılarsa, qlobal istehsal dayanacaq, tıxac ortaya çıxacaq, axın dirənəcək. Nəticədə də dünya ölkələrində iqtisadi artım dərhal səngiyəcək, tənəzzül ortaya çıxacaq. Başqa sözlə, qiymətlər qalxacaq, alıcılıq qabiliyyəti aşağı düşəcək və bütün sahələrdə durğunluq yaranacaq. Beləliklə də, hər şey bumeranqa çevrilərək düz ABŞ-nin öz üzərinə qayıdacaq.
Çünki bu bazara girişi necə məhdudlaşdırmaq olar?! Həmin ölkələrdə istehsalın zəifləməsi ABŞ iqtisadiyyatı üçün xeyir və səmərə gətirə bilərmi?! Tutaq ki, bütün bunların nəticəsində neft və qaz ucuzlaşdı. Bu da dolayı yolla dolları möhkəmləndirəcək ki, ABŞ qeyd olunan tendensiyadan daha çox ziyan çəkəcək.
Və beləliklə də, dünya iqtisadiyyatı resepsiya ilə üz-üzə qalacaq.
Ölkəmizə gəldikdə isə bəli, siyahıda biz də varıq, o mənada ki, D.Tramp Azərbaycandan idxala da 10% rüsum tətbiq edib. Ancaq bu gülüncdür, o baxımdan ki, ölkəmiz ABŞ-dən daha çox idxal edir, nəinki ixrac həyata keçirir.
ABŞ bazarı olmasın, başqa bazar olsun. Problem bunda deyil. Bizim üçün gözlənilən təhlükə ondan ibarətdir ki, bayaq qeyd etdiyim kimi, beynəlxalq bazarlarda ciddi bahalaşma yaranacaq. Enerji daşıyıcılarının qiymətləri düşəcək. Qlobal miqyasda ciddi inflyasiya dalğası ortaya çıxacaq.
Bizim bazar isə idxaldan asılı vəziyyətdədir.
