Asiya İnkişaf Bankının (AİB) Azərbaycan üzrə ölkə direktoru Sunniya Durrani-Camalın AZƏRTAC-la olan müsahibəsini təqdim edirik.
– Asiya İnkişaf Bankının Azərbaycanın infrastrukturunun inkişafında rolunu qısaca təsvir edə bilərsinizmi?
– İlk növbədə, müsahibəyə görə sizə təşəkkür etmək istərdim. Sizi Bakıda yerləşən daimi nümayəndəliyimizdə görməkdən məmnunuq. Bildiyiniz kimi, Azərbaycan ilə Asiya İnkişaf Bankı arasındakı tərəfdaşlıq 1999-cu ildən başlayıb. O vaxtdan bəri AİB ölkənin dayanıqlı inkişafını dəstəkləmək üçün 5 milyard dollardan çox maliyyə ayırıb. Bu investisiyaların əsas diqqəti hökumətin prioritet sahələrinə, o cümlədən enerji, nəqliyyat, su təchizatı, kanalizasiya və digər şəhər xidmətlərinə yönəlib. Biz ilk növbədə dövlət sektoruna dəstək vermişik, lakin hazırda özəl sektorda, xüsusilə bərpaolunan enerji sahəsində iştirakımızı artırırıq. AİB-in infrastruktur layihələri əhalinin əsas xidmətlərə çıxışını yaxşılaşdırmağa, iqtisadi imkanları genişləndirməyə və sosial inteqrasiyanı gücləndirməyə kömək edib.
Bundan başqa, infrastruktura olan investisiyalar regional əməkdaşlığın möhkəmləndirilməsinə və Azərbaycanın beynəlxalq iqtisadiyyata inteqrasiyasına töhfə verib.
– Asiya İnkişaf Bankının dəstəyi ilə son illərdə Azərbaycanda əsas hansı layihələr həyata keçirilib?
– Son üç il ərzində AİB Azərbaycanın yaşıl enerji sahəsindəki proqramını fəal şəkildə dəstəkləyib və mühüm günəş elektrik stansiyalarının birgə maliyyələşdirilməsində iştirak edib. 230 MVt gücündə Qaradağ Günəş Elektrik Stansiyası ölkədə AİB-in yaşıl enerji sahəsindəki ilk layihəsi olub və 2023-cü ilin payızında istismara verilib.
2024-cü ilin noyabrında COP29 zamanı AİB bərpaolunan enerji sektoruna yatırımlarını artırıb, “Masdar” və “SOCAR Green” ilə əməkdaşlığa başlayıb. Bu tərəfdaşlıq çərçivəsində 160 milyon dollar dəyərində saziş imzalanıb. Bunun 48 milyon dollaradək hissəsi Biləsuvar Elektrik Stansiyası, 33,5 milyon dollaradək hissəsi isə Neftçala Elektrik Stansiyası üçün AİB-in kapital resursları hesabına maliyyələşdirilib. Həmçinin AİB tərəfindən idarə olunan “Leading Asia’s Private Infrastructure Fund 2” (LEAP2) Biləsuvar Elektrik Stansiyası üçün 46 milyon dollaradək, Neftçala Elektrik Stansiyası üçün isə 32 milyon dollaradək vəsait ayırıb.
Bundan başqa, 2024-cü ildə AİB Azərbaycanda dəmir yolu nəqliyyatının inkişafına 171,5 milyon dollar ayırıb. Bunun 131,5 milyon dolları əsas dəmir yolu xəttinin modernizasiyasına, 47 milyon dolları isə əməliyyatların rəqəmsallaşdırılmasına yönəldilib. Bu investisiyalar logistikanın inkişafına, ticarət həcminin artmasına və həm Azərbaycanın, həm də regional tranzit dəhlizlərinin rəqabət qabiliyyətinin yüksəlməsinə töhfə verir.
– Asiya İnkişaf Bankı ilə Azərbaycan arasında yaxın illərdə hansı yeni əməkdaşlıq istiqamətləri planlaşdırılır?
– Hazırda biz AİB-in Azərbaycanla 2025-2029-cu illər üçün yeni Tərəfdaşlıq Strategiyasının hazırlanmasını başa çatdırırıq. Bu sənəd hökumət və özəl sektor ilə sıx əməkdaşlıq çərçivəsində tərtib olunub. Növbəti beş il ərzində AİB ölkənin yaşıl keçidini dəstəkləməyə, iqtisadiyyatda əlavə dəyərin yaradılmasını sürətləndirməyə və onun dayanıqlığını təmin etməyə fokuslanacaq.
Bundan əlavə, insan kapitalının inkişafı və yeni iş yerlərinin yaradılmasına dəstək də bizim əsas prioritetlərimizdəndir.
– Asiya İnkişaf Bankı Azərbaycanda özəl sektorun dəstəklənməsi üçün hansı maliyyələşdirmə proqramlarını həyata keçirir?
– AİB-in özəl sektor üzrə fəaliyyəti əsasən bərpaolunan enerji, kənd təsərrüfatı və maliyyə xidmətlərinə yönəlib. Sərhədlərarası ticarətin dəstəklənməsi üçün Ticarətin və Təchizat Zəncirinin Maliyyələşdirilməsi Proqramı fəaliyyət göstərir. 2023-cü ildə AİB yerli banklardan birinə qadın sahibkarlar və fermerlər tərəfindən idarə olunan kiçik bizneslərin maliyyələşdirilməsi üçün 20 milyon dollar məbləğində kredit ayırıb.
Bundan əlavə, iki Azərbaycan bankı da ticarət və təchizat zəncirinin maliyyələşdirilməsi proqramına cəlb edilib. Enerji sektorunda biz Biləsuvarda 445 MVt və Neftçalada 315 MVt gücündə günəş fotovoltaik elektrik stansiyalarına investisiya yatırmışıq. Bu layihələr ölkədə günəş enerjisinin gücünü üç dəfə artıracaq və illik CO2 emissiyalarını təxminən 725 min ton azaldacaq. Kənd təsərrüfatı və qida təhlükəsizliyi sahəsində isə AİB “Araz” supermarketlər şəbəkəsinin genişləndirilməsini maliyyələşdirib. Bu layihə, həmçinin kiçik fermerlərə iqlimə davamlı kənd təsərrüfatı sahəsində texniki yardım göstərilməsini nəzərdə tutur.
– Asiya İnkişaf Bankı Azərbaycanın yaşıl enerji sahəsində potensialını necə qiymətləndirir və bu istiqamətdə hansı layihələr planlaşdırılır?
– AİB iqlim layihələrini, o cümlədən Azərbaycanda istixana qazı emissiyalarının azaldılması, enerji səmərəliliyinin artırılması və iqlim dəyişikliyinə davamlılığın gücləndirilməsi istiqamətində təşəbbüsləri maliyyələşdirməklə aktiv şəkildə dəstəkləyir. Azərbaycan əlverişli coğrafi şəraiti, bol günəş və külək resursları sayəsində yaşıl enerji sahəsində böyük potensiala malikdir. Ölkə hökuməti bərpaolunan enerji mənbələrindən istifadənin genişləndirilməsinə və investisiya mühitinin yaxşılaşdırılmasına fəal şəkildə dəstək verir. 2030-cu ilə qədər bu mənbələrin ümumi enerji balansındakı payının 30 faizə çatdırılması planlaşdırılır. Asiya İnkişaf Bankı təkcə layihələrin maliyyələşdirilməsi ilə kifayətlənmir, həm də innovasiyaların tətbiqinə töhfə verir. Belə ki, ötən il Böyükşor gölündə üzən günəş elektrik stansiyası üzrə pilot layihə həyata keçirilib. Bu model su səthlərindən səmərəli istifadəyə imkan yaratsa da, yerli iqlim və ekoloji xüsusiyyətlər nəzərə alınmaqla əlavə tədqiqatlara ehtiyac duyur. AİB Azərbaycanı genişmiqyaslı günəş enerjisi layihələrinin inkişafında, dəniz külək elektrik stansiyalarının tikintisində və bərpaolunan enerji istehsalının genişləndirilməsində dəstəkləməyə, bu strateji əhəmiyyətli sahədə əməkdaşlığı gücləndirməyə hazırdır.
– Asiya İnkişaf Bankı ilə əməkdaşlıq çərçivəsində, xüsusilə “Şimal-Cənub” beynəlxalq nəqliyyat dəhlizi kontekstində, nəqliyyat infrastrukturunun yaxşılaşdırılması üçün hansı addımlar atılır?
– Nəqliyyat sektoru AİB və Azərbaycanın tərəfdaşlığının əsas istiqamətlərindən biridir. Biz “Şimal-Cənub” və “Şərq-Qərb” beynəlxalq nəqliyyat dəhlizləri boyunca yol və dəmir yolu şəbəkələri də daxil olmaqla nəqliyyat infrastrukturunun inkişafına 1,5 milyard dollardan çox sərmayə yatırmışıq. Bu sərmayələr Türkiyə, Gürcüstan və Avropa ilə ticarətin artmasına, eləcə də Çin, Mərkəzi Asiya və Avropanı birləşdirən Orta Dəhlizin genişlənməsinə töhfə verir. Mövcud Dəmir Yolu Sektorunun İnkişafı Proqramı çərçivəsində AİB 166 kilometrlik Sumqayıt-Yalama dəmir yolu xəttinin modernləşdirilməsinə diqqət yetirir. Bu xətt Mərkəzi Asiya Regional İqtisadi Əməkdaşlıq (CAREC) dəhlizinin əsas bağlantılarından biridir. Bu layihə regionun iqtisadi inkişafına və inteqrasiyasına kömək etməklə yanaşı, dəmir yolu və multimodal infrastrukturun modernləşdirilməsinə də töhfə verir.
Bundan əlavə, 2025-2030-cu illəri əhatə edən Bakı və ətraf rayonların nəqliyyat infrastrukturunun təkmilləşdirilməsi üzrə Dövlət Proqramı çərçivəsində AİB paytaxtın nəqliyyat infrastrukturunun ehtiyaclarını təhlil edir. Yaxın zamanda fiziki və istismar xüsusiyyətləri, texnoloji imkanlar, maliyyə dayanıqlığı və institusional mexanizmlərin qiymətləndirilməsi üçün texniki dəstək layihəsi işə salınıb. Bu təhlil hökumətə şəhər nəqliyyatı sahəsində dayanıqlı və ağıllı həllərin tətbiqində kömək edəcək. Eyni zamanda, AİB Azərbaycan Nəqliyyat və Kommunikasiya Holdinqinin (AZCON) yeni rəhbərliyi ilə fəal dialoq aparmağı, ölkənin nəqliyyat və rabitə sahəsindəki prioritetlərini dəqiqləşdirməyi planlaşdırır.
– AİB infrastrukturun inkişafı sahəsində regional inteqrasiya və əməkdaşlığa necə kömək edir? Bu təşəbbüslər çərçivəsində hansı layihələr həyata keçirilir? Bank Orta Dəhliz boyunca infrastrukturun inkişafını dəstəkləyirmi və bu sahədə regional əməkdaşlıqla bağlı hansı çağırışlar var?
– AİB regional inteqrasiya və əməkdaşlığı araşdırmalar və analitik işlər, infrastrukturun inkişafı, siyasi dialoq və maliyyələşdirmə mexanizmləri vasitəsilə fəal şəkildə dəstəkləyir. Əsas təşəbbüslər Mərkəzi Asiya Regional İqtisadi Əməkdaşlıq proqramı kimi platformalar çərçivəsində həyata keçirilir. Bank Asiyanı Avropa ilə Xəzər dənizi, Gürcüstan və Türkiyə vasitəsilə birləşdirən Orta Dəhliz boyunca infrastrukturun inkişafında iştirak edir. Əsas layihələrə bərpaolunan enerji obyektlərinin tikintisi, nəqliyyat dəhlizlərinin inkişafı və Mərkəzi Asiya, Qafqaz və Avropa arasında əlaqələri gücləndirmək üçün logistika infrastrukturunun modernləşdirilməsi daxildir. AİB avtomobil və dəmir yolu şəbəkələrinin təkmilləşdirilməsini, eləcə də sərhəd keçid məntəqələrinin modernləşdirilməsini maliyyələşdirir ki, bu da onların səmərəliliyini və ötürmə qabiliyyətini artırır. Hal-hazırda biz CAREC təşəbbüsü çərçivəsində Azərbaycan, Qazaxıstan və Özbəkistan üçün “Xəzər-Qara dəniz-Avropa Yaşıl Enerji Dəhlizi” layihəsinə dair regional texniki yardım (TY) proqramını həyata keçiririk. Sualtı elektrik kabeli bir neçə sərhədi, o cümlədən Xəzər dənizinin akvatoriyasını keçəcək və müxtəlif ölkələrin enerji sistemlərinin inteqrasiyasını tələb edəcək. TY layihəyə məlumatların təhlili, siyasi dialoqa dəstək və bilik mübadiləsi vasitəsilə dəstək verəcək. Proqram çərçivəsində Xüsusi Məqsədli Şirkət (XMŞ) və ya Birgə Müəssisənin (BM) yaradılmasına, hüquqi və kommersiya çərçivələrinin işlənib hazırlanmasına, eləcə də texniki nəzarətin həyata keçirilməsinə və iştirakçı ölkələrin nümayəndələrinin bilik və bacarıqlarının artırılmasına yardım göstəriləcək.
Belə irimiqyaslı regional infrastruktur layihələri maliyyələşdirmə, iqlim dəyişiklikləri, tənzimləyici məhdudiyyətlər, geosiyasi və maliyyə qeyri-sabitliyi, ekoloji və sosial risklər kimi müxtəlif çağırışlarla üzləşir. AİB onların həlli və layihələrin uğurla həyata keçirilməsi üçün tərəfdaşları ilə sıx əməkdaşlıq etməyə davam edir.
– AİB Azərbaycanda rəqəmsal transformasiya və innovasiyaları necə dəstəkləməyi planlaşdırır?
– AİB Azərbaycanın rəqəmsallaşma sürətini yüksək qiymətləndirir. Rəqəmsal texnologiyaların və innovasiyaların inkişafı məhsuldarlığın artmasına, sahibkarlığın inkişafına, dövlət xidmətlərinin yaxşılaşdırılmasına və bazarlara çıxışın genişlənməsinə töhfə verməklə iqtisadiyyatın inkişafına kömək edir. Lakin maksimum səmərəliliyin əldə olunması üçün uyğun siyasət və infrastrukturun yaradılması vacibdir. Bu istiqamətdə AİB iki əsas layihəni həyata keçirir.
Birinci layihə “Azərbaycan Dəmir Yolları” QSC-nin (ADY) rəqəmsal transformasiyasına yönəlib, əməliyyat, maliyyə səmərəliliyinin artırılması, xərclərin azaldılması, təhlükəsizliyin yaxşılaşdırılması və işçi qüvvəsinin optimallaşdırılması məqsədini daşıyır. Rəqəmsal transformasiyanın həyata keçirilməsi təkcə texnoloji sərmayələr deyil, həm də insan kapitalının inkişafını tələb edir. Buna görə də biz bu prosesi peşəkar bacarıqların inkişafı, qabaqcıl beynəlxalq təcrübə mübadiləsi və rəqəmsal transformasiyada iştirak edən ADY əməkdaşlarının biliklərinin artırılması ilə tamamlayan texniki dəstəklə müşayiət edirik.
İkinci layihə texnoloji startapların inkişafına həsr olunub. AİB ölkədə startap ekosisteminin dəstəklənməsi məqsədilə dövlət qurumları, yerli və beynəlxalq inkubasiya mərkəzləri, eləcə də universitetlərlə əməkdaşlıq edir. Biz bu təşəbbüs çərçivəsində araşdırmalar aparır, startap müsabiqələri təşkil edir və həm milli, həm də regional səviyyədə bilik mübadiləsini təşviq edirik.
AİB-in xüsusi qürur mənbəyi isə Azərbaycanlı gənc sahibkarları təhsil, “yaşıl iqtisadiyyat”, bərpaolunan enerji, e-hökumət və ağıllı kənd təsərrüfatı kimi sahələrdə dəstəkləməsidir. Bu startaplar təkcə innovativ həlləri tətbiq etməklə kifayətlənmir, həm də iqtisadiyyatı kreativ və praktiki ideyalar vasitəsilə inkişaf etdirərək mühüm sosial təsir göstərirlər.
